31 maja - 14 czerwca 2011  Przerwa wakacyjna - Kerkyra "Somewhere between Calabria and Corfu the blue really begins." - Lawrence Durrell "Prospero's Cell" Kiedyś, może w połowie szkoły podstawowej, przeczytałem po raz pierwszy książkę Geralda Durrella "Moja rodzina i inne zwierzęta". Książkę pełną ciepła i humoru, a przede wszystkim opisów pierwszych doświadczeń przyrodniczych Autora podczas kilkuletniego pobytu z rodziną na greckiej wyspie Korfu. Nie myślałem wtedy o podążeniu śladami Durrella i jego rodziny - w tamtych czasach było to równie realne, jak podróż na Księżyc. Marzenie zostało jednak we mnie na długie lata, do tej książki i jej dwóch następnych części wracałem wielokrotnie. I nagle niemożliwe stało się możliwe - musiało jednak minąć dobrych kilka lat, zanim w końcu zdecydowałem się. Trochę się bałem, zawsze tak jest, kiedy stajemy oko w oko z czymś, co przez lata było pielęgnowanym w umyśle marzeniem. Bałem się zawodu, konfrontacji rzeczywistości z kartami powieści, zmian, jakie musiały zajść po tych siedemdziesięciu latach. Korfu nie zawiodła mnie. To nadal magiczna wyspa pełna gajów oliwnych, zatok wypełnionych szmaragdowym morzem, egzotycznych zwierząt i przyjaznych Greków. Nie dane mi było, tak jak opisuje to Lawrence Durrell, doświadczyć wejścia w atmosferę wyspy z pokładu statku, ale nawet patrząc przez małe okienku samolotu nie sposób przegapić momentu kiedy "blue really begins". Długo możnaby opisywać piękno samej wyspy, kolorów morza w licznych, małych zatoczkach czy widoków, jakie roztaczają się ze szczytów gór. Nie sposób też oddać na komputerze wrażenia, jakie sprawia wejście z upalnej łąki wprost do cienistego gaju oliwnego, gdzie zawsze wieje lekki wietrzyk. Specyficzne zapachy Korfu, jak choćby mdląco-słodki zapach rozkładających się pod drzewem fig czy słona, morska bryza w połączeniu z ostrym światłem słonecznym, śpiewem tysięcy ptaków i wirującymi, kolorowymi plamami motyli to esencja tego miejsca. Oddałem Korfu litry potu i dziesiątki przebytych piechotą kilometrów, ale zostałem hojnie wynagrodzony. Jeszcze teraz, kiedy zamykam oczy, wciąż widzę błekit i oliwki na jego tle. Roślinność wyspy nie przypomina typowej roślinności śródziemnomorskiej - przede wszystkim w oczy rzucają się miliony oliwek (tak, podobno na Korfu jest ich pięć milionów). Wśród nich strzelają w górę liczne cyprysy. Przy drogach, domach, na skrajach lasów rosną cytryny, figowce, migdałowce czy unikalne dla tego miejsca kumkwaty. Wyspa jest zielona i gęsto porośnięta. To przeciwieństwo Albanii czy Czarnogóry z jałowymi, porośniętymi skarłowaciałymi i kolczastymi krzakami wzgórzami. Władcy Korfu, a było ich wielu, zostawiali po sobie style i naleciałości widoczne nie tylko w architekturze, ale i w szacie roślinnej. Ze względu na łagodny klimat przyjęły się tu rośliny z Azji, Afryki czy Ameryki Południowej. Wyspa pełna jest ptaków. Wśród krzewów i drzew harcują liczne zastępy małych i bezustannie świergoczących ptaszków, jak choćby wróble czy jaskółki. Niebo należy do drapieżników majestatycznie kołujących nad górami. O dziwo, w miejscu gdzie byłem nie spotkałem żadnych ssaków ani płazów. Słychać tylko było często nawołujące się wśród liści rzekotki. Pod dostatkiem za to miałem gadów - kilka gatunków jaszczurek zawsze wylegujących się na nagrzanych murkach i węże. Grecy nienawidzą węży, mają pewnie ku temu powody. Mnie udało się spotkać ich kilka, zawsze jednak na sam odgłos mojego zbliżania uciekały w zarośla. Noc to pora gekonów. Nawet na hotelowych ścianach można było każdej nocy dostrzec kilka z tych sympatycznych zwierzaków. Świat bezkręgowców bardzo różni się od naszego. Na Korfu wiele jest południowych, egzotycznych dla nas gatunków. Co pierwsze rzuca się w oczy? Na początku Gonepteryx cleopatra. Te duże, piękne motyle są bardzo liczne o tej porze roku. Podobne do naszych latolistków cytrynków (Gonepteryx rhamni), mają jednak pomarańczowe plamy na wewnętrznej stronie pierwszej pary skrzydeł. W locie wyglądają przepięknie, jak żółto-pomarańczowe, wirujące liście. Na każdej przydrożnej roślinie siedzi stado prostoskrzydłych, które dorastają do zdumiewających dla nas rozmiarów. Poza wielkością zaskakuje ich ilość - dosłownie oblepiają gałązki i liście, nie boją się, nie uciekają. W powietrzu słychać nieustanne brzęczenie. To nie jest miejsce dla osób nerwowo reagujących na dźwięki wydawane przez owady. Szerszenie, wielkie muchówki z Syrphidae i Tabanidae czy piękne, czarne pszczoły (Xylocopa sp.) mogą samym tylko dźwiękiem skrzydeł napędzić strachu komuś, kto nie lubi owadów. Z kolei mniejsze bujanki wydają odgłos do złudzenia przypominający dźwięk lecącego komara - tylko kilka razy głośniejszy. Wszystko jest większe niż w Polsce. Pająki o czerwonych odwłokach wygrzewają się i polują na nagrzanych kamieniach. Roje motyli wirują w słońcu nad drzewami. Żwirowe drogi patrolują nieustannie ważki. Czasem trafi się coś bardziej egzotycznego, tak jak dla mnie była to modliszka (Mantis religiosa religiosa). Żeby chociaż pobieżnie zapoznać się ze światem bezkręgowców Korfu trzeba by miesięcy, a nie dwóch tygodni urlopu. 18 czerwca 2011 Powrót do rzeczywistości i pierwsza, po wakacjach, wizyta w Łódzkim Ogrodzie Botanicznym. Pierwsze, co rzuca się w oczy, to brak morza. Jest też bardziej zielono, roślinność jest dużo bujniejsza i zróżnicowana. Na Korfu pogoda była niezmienna - 30C i pełne słońce, tutaj każdego dnia inaczej z opadami, przejaśnieniami i wiatrem. Wilgoć jest zbawienna dla roślin, w naszym klimacie rosną bujnie korzystając z krótszego okresu wegetacyjnego. Spacerując początkowo w ogóle nie mogłem dostrzec owadów. Optyka ciągle była przestawiona na warunki śródziemnomorskie - tam wszystko jest dużo większe i liczniejsze. W końcu jednak wróciłem do polskiej rzeczywistości i zacząłem dostrzegać naszych mieszkańców łąk i lasów. Wiatr wybrał sobie ten dzień na bardzo ostry trening, wysokie trawy i krzewy bujały się na wietrze przez cały czas. Nie było szansy na zrobienie jakiegokolwiek zdjęcia. Zacząłem więc oglądać pnie drzew. Efektem było spotkanie kilku ciekawych motyli nocnych ukrytych w załomach kory. Spacer był przelotowy, ponieważ Michał bardzo chciał pojeździć na rowerze. Nie pozostało więc nic innego, jak pozostawić bliższe obserwacje na jutro. 19 czerwca 2011 Pomimo kolejnego wietrznego dnia, już na samym początku spaceru udało mi się spotkać kilka ciekawych motyli. Było z tym trochę zabawy, ponieważ każdy motyl, który podrywał się do lotu, zostawał od razu z powrotem wdmuchiwany w kołyszącą się trawę. Znalezienie go było sporym wyzwaniem, jeszcze większym - zrobienie jakiegokolwiek zdjęcia, na którym byłoby widać trochę więcej niż połowa skrzydła i dwie nogi. Pierwszym łupem był czerwończyk nieparek (Lycaena dispar), największy z modraszków, chroniony i znajdujący się na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce. Motyla tego widuje regularnie co roku w Ogrodzie na coraz większej liczbie stanowisk. Nie prowadzę żadnych badań, ale wydaje mi się, że z roku na rok jego populacja staje się coraz bardziej liczna. Dzisiaj spotkałem go w dwóch róznych miejscach, w sumie widziałem cztery egzemplarze. Goniąc nieparka udało mi się sfotografować jakiegoś zlatanego przedstawiciela podrodziny Heliconiinae, a zaraz potem nawinął się jeszcze polowiec szachownica (Melanargia galathea). Ten ostatni to oczywiście bardzo pospolity owad, jednak nie w tym, pokręconym meteorologicznie, sezonie - dzisiaj widziałem jednego jedynego przedstawiciela tego gatunku. W moim ulubionym dziale roślin leczniczych i przemysłowych spotkałem bardzo ciekawe pszczoły. Wokół kwiatów bukwicy zwyczajnej (Betonica officinalis L.) uwijały się przedstawicielki makatek (Anthidium manicatum). Te należące do rodziny miesiarkowatych (Megachilidae) owady stylem lotu i wyglądem przypominają niektóre gatunki bzygów (Syrphidae). Dzisiaj obserwowałem ich zwyczaje godowe. Samce są silnie terytorialne, mają kilka miejsc na roślinach skąd rozpoczynają cykliczne patrole w poszukiwaniu samic. Jeżeli uda im się ją znaleźć, następuje kilkusekundowa kopulacja. Samce są bardzo agresywne i próbują kopulacji nie tylko z samicami własnego gatunku, ale także z innymiowadami. Podczas kilku minut obserwacji widziałem takie próby z trzmielami i bzygami. Dalsza część spaceru minęła bez większych niespodzianek. Widziałem trochę mniejszych gatunków motyli, chrząszczy, kilka ważek. Nadal jednak nie mogę oprzeć sie wrażeniu, że wszystkich owadów jest dużo mniej niż rok temu. Pojedyńcze osobniki modraszków, większe ważki np. szablaki są prawie niewidoczne, wśród trzyszczy i większychbłonkówek też jakiś pogrom. Mam nadzieję, że w dalszej części lata sytuacja powróci do normy. 23 czerwca 2011 Nareszcie doczekaliśmy się ładniejszej pogody. Ładnie świecące słońce, błękitne niebo i na rezultat nie trzeba było długo czekać - w końcu w dużej liczbie pojawiły się owady. Najbardziej rzucały się w oczy liczne gatunki motyli - od bardzo małych modraszków, przez bielinki, aż do wielkiego przedstawiciela rusałkowatych - mieniaka strużnika (Apatura ilia). Tego ostatniego znalazłem w dziale roślin leczniczych i przemysłowych latającego wokół jakiegoś drzewa iglastego. Miałem szczęście, ponieważ była to inna forma barwna tego pięknego motyla - Apatura ilia f. clytie. W pustynnych klimatach wyżej wymienionego działu pozostałem przez dłuższy czas. Wokół panował coraz większy upał, zaczęli się pojawiać stali rezydenci piasków. Kilka kosarzy patrolowało teren rywalizując o łup z pająkami. Dobrze zakamuflowane siwoszki (Oedipoda sp.) zachowywały zimną krew, odskakując w ostatniej chwili przed spotkaniem z moją nogą. Pojawiło się dużo mrowisk pełnych małych mrówek, które chętnie 'opiekowały' się każdym kawałkiem owada, który nie dał rady uciec. Jednym słowem zaczęło się prawdziwe i długo wyczekiwane lato - pora roku pełna gorącego powietrza falującego nad piaskiem, krzątających się owadów i zapachów kwitnących wokół kwiatów. Wiosna tego roku była po prostu fatalna, mam nadzieję, że lato zakończy słoty i wichury. Kolejną atrakcją pustyni były dzisiaj liczne i zróżnicowane muchówki. Zauważyłem, że te owady są o wiele bardziej odporne na niską temperaturę niż inne rzędy. Jeżeli jest chłodno, z błonkówek latają właściwie tylko trzmiele, natomiast muchówek zawsze jest kilka gatunków. Te teoretyczne dywagacje nie dotyczyły rzecz jasna dzisiejszego upalnego dnia. Z ciekawszyc okazów udało mi się zaobserwować dużą, pasiastą bujankę (Villa sp.?), kilka bzygów, w tym jakiegoś Eristalinus sp. oraz pasożyta z podrodziny Miltogramminae (a przynajmniej tak mi się wydaje). Te ostatnie muchy zwane są z angielskiego satellite fly i jest to bardzo trafna nazwa. Mucha, która dostrzegła żywiciela, tropi go krążąc wokół niego po dość ciasnej 'orbicie', która przesuwa się wraz z ruchem ofiary. Wygląda to dokładnie jak animacja przedstawiająca np. ruch Ziemi po orbicie wraz z krążącym wokół niej Księżycem. Niedawno pisałem o makatkach (Anthidium manicatum), a dzisiaj miałem okazję poobserwować zwyczaje godowe innego gatunku tych sympatycznych pszczół. Na kwiatach rozchodnika sześciorzędowego (Sedum sexangulare) zauważyłem owady mniejsze od makatek, ale równie terytorialne. Były to przedstawicielki gatunku Anthidium oblongatum. Samiec siedział na kawałku piaszczystego terenu wśród kwiatów skąd mógł obserwować swój rewir od czasu do czasu próbując kopulacji z siedzącymi na kwiatach samicami, ewentualnie przeganiając inne gatunki owadów. Brzęczenie dochodzące z wysoka oderwało mnie od pszczół - okazało się, że wysoko w górze leciał całkiem ładny sokół. Był to Dassault Falcon. 25 czerwca 2011 Efektem dzisiejszego spaceru są zdjęcia wielu różnorodnych gatunków bezkręgowców. Zaczęło się od motyli. W tym sezonie pojawiają się one falami i na pewno nie dominują w krajobrazie, jak miało to miejsce w kilku ubiegłych latach. Dzisiaj udało mi się sfotografować jedną z nielicznych rusałek osetników (Vanessa cardui), jakiegoś bielinka (Pieridae sp.) oraz przestrojnika trawnika (Aphantopus hyperantus). W dalszej kolejności do zdjęć zapozowało kilka prostoskrzydłych, pająków, łowików i muchówek. Połów był całkiem udany, pogoda wreszcie nie zawiodła, z przyjemnością odkrywałem kolejne gatunki krzątające się na ziemi i wśród roślin. Dzisiejszą wycieczkę zakończyłem na piaszczystych terenach pustyni, gdzie zawsze można liczyć na jakieś ciekawe gatunki bezkręgowców. Liczne błonkówki i muchówki okupowały kwiaty, szukały pożywienia i kopały norki w piasku. W pewnym momencie zwróciłem uwagę na dość dziwnie i atrakcyjnie ubarwioną 'mrówkę'. Owad był mały i szybki, co nie pomagało ani w obserwowaniu go, ani w robieniu mu zdjęć. Po dokładniejszej analizie zdjęć okazało się, że 'mrówka' tak naprawdę jest osą należącą do rodziny żronkowatych (Mutillidae). Bezskrzydłe samice tych owadów charakteryzują się silnym owłosieniem, jaskrawymi kolorami i bardzo bolesnym użądleniem, stąd trafna, polska nazwa. Większe gatunki żronkowatych są w języku angielskim nazywane 'cow ant', dzięki podobieństwu do mrówek i użądleniu zdolnym zabić krowę. Nie jestem krową, ograniczyłem się więc tylko do obserwacji i fotografowania tych zwinnych piękności. 26 czerwca 2011 Pogoda dzisiaj dopisała, świeciło słońce, niebo było niebieskie i niemonotonne, ponieważ przemykały po nim typowo letnie, białe chmury. Wraz z Michałem postanowiliśmy odbyć mały spacer, a przy okazji nakarmić kaczki i ryby w ogrodzie japońskim. Jedne i drugie są już przyzwyczajone do znoszenia im przez ludzi chojnych darów i nie zadowalają się byle czym. Michał, wraz z innymi dziećmi karmił zwierzynę, a ja skorzystałem z okazji i zrobiłem kilka fotografii okolicy, która wyglądała dzisiaj przepięknie. Głęboka, nasycona zieleń okolicznych roślin w połączeniu z błękitno-białym niebem, zapachami i upałem tworzyła typowy, letni widok - pocztówkę, do której chętnie będę wracał wczasie mroźnej zimy. Jak zwykle podczas spaceru z moim synem nie było mowy o skupieniu i fotografowaniu owadów. Pozosatały więc kwiaty, których całe masy kwitły wszędzie dookoła. Od czasu do czasu mam wyrzuty sumienia, że powoli strona ta zaczyna zamieniać się w kronikę Ogrodu Entomologicznego, zamiast Botanicznego. Dzisiaj więc odcinek dla miłośników roślin, pod hasłem "mało słów - wiele kolorów". Kwiatów, jak zwykle, nie chciało mi się identyfikować, pozostaje więc cieszyć się ich anonimowym pięknem.